Aan het begin van de dag brengen we eerst een bezoek aan het paleis van de koning. Cambodhja is net als Nederland een monarchie en de koning heeft een ceremoniele functie. Politiek wordt het land bestuurd door meerdere partijen en zijn er regelmatig verkiezingen. Het paleis ligt midden in de stad en heeft een serene uitstraling. Wat wel opvalt is de grote tegenstelling. De tuinen zijn goed onderhouden en erg groen wat betekent dat er veel gesproeid wordt en inderdaad zijn de tuinslangen overal te zien.

We bezoeken de zilveren pagode, hiervan in de vloer bekleed met zilveren tegels zo groot als een stoeptegel. we moeten erg goed zoeken om deze te vinden. Uiteindelijk blijken er kleden overheen gelegd om ze te beschermen. Onder de gouden bouddha die er staat met een diamant in het voorhoofd en een Jade boeddha bovenop geplaatst, zijn er nog een paar zilveren tegels zichtbaar. Ik had gedacht dat de tegels glimmend zouden zijn van het poetsen. Ze waren echter dof en donker en nog moeilijker te zien nadat de suppost het licht had uitgedaan. Zij sluiten om elf uur en wilden dat wij vertrokken en het personeel liet dat op een zeer onvriendelijke manier merken.

Na een vroege lunch, de laatste gezamenlijke, is het grootste gedeelte van de groep met de tuktuk naar de S21 Prison vertrokken het bekendste Genocide Museum van Cambodja. Er is niet veel veranderd aan het voormalige meisjeslyceum. In gebouw A werden mensen gemarteld om bekentenissen los te krijgen. De ruimtes zijn nog in dezelfde staat als toen de gevangen werden bevrijd door de Vietnamezen in 1979. Met name de foto's van de gevangen die daar aan de muur hingen, maakten veel indruk op me. Gebouw B en C zijn nu in gebruik om de foto's die van elke gevangene werd gemaakt te exposeren. De meeste foto's zijn op formaat ansichtkaart en er waren er ontelbare. Hier en daar hangen wat grotere foto's en soms werd er een verhaal verteld gepresenteerd op een poster.

Ook zijn de martelwerktuigen tentoongesteld. De wand met de foto's met de kinderen was indrukwekkend. Het jochie van een jaar of tien dat me indringend aankijkt zal ik niet gauw meer vergeten, net zo min als de originele houten constructie waaraan gevangen met de armen op de rug gebonden aangehangen werden die nog steeds op het schoolplein naast de speeltoestellen staat. De sfeer is ingetogen, je kunt duidelijk merken dat iedereen onder de indruk is van hetgeen zich daar heeft afgespeeld. Ik zie veel jonge mensen. Ook leerlingen van een middelbare school die hun geschiedenis krijgen uitgelegd van hun docent. Ik weet niet hoe het er normaal gesproken aan toegaat op een Cambodjaanse middelbare school maar deze leerlingen vond ik opvallend rustig en geconcentreerd luisteren naar hun docent.

Midden op het voormalige schoolplein is een monument opgericht met de namen van de omgekomenen in plaquettes gebeiteld. Hier staat de tekst;

Never will we forget the crimes comtited during the Democratic Kampuchea regime.

Stil stappen we weer in de tuktuk die ons naar de 30 km verderop gelegen killing fields brengt. Dit gebied ligt op het platteland van Cambodja, midden in een voormalige boomgaard. Hier laat men zien hoe het er tijdens het Khmer Rouge tijdperk aan toeging. De gevangen werden op de velden vermoord waar zij eerst zelf hun gedeelte in het massagraf uit moeten graven. De executies werden met de hand uitgevoerd omdat kogels te duur waren. Hier werden stokken voor gebruikt of stengels van palmbomen omdat die goed scherp zijn. Tijdens het uitvoeren van de executies werd er harde muziek gedraaid die uit speakers klonk die in de bomen waren opgehangen. Dit om het geluid dat de gevangene maakten te overstemmen. Een houten gebouwtje dat inmiddels is afgebroken werd gebruikt om de gevangen die niet op de dag van aankomst konden worden vermoord, de nacht door te laten brengen. Er konden maximaal 300 mensen per dag worden vermoord.......

We worden rondgeleid over houten vlonders die een stukje boven de massagraven zijn gebouwd. Hier en daar zijn nog gedeeltes van geraamtes zichtbaar en ik moet mijn best doen om er niet bovenop te stappen, wanneer ik van de vlonder stap. De lokale gids verteld dat vlak na de ontdekking van deze plekken, want er zijn er meer van, de regentijd aanbrak en er allerlei kleding naar boven kwam drijven. Dit bleek kleding van de gevangenen te zijn dat in kuilen was gegoooid. Het grootste gedeelte is afgegraven en gemarkeerd met een houten omheining om de plek heen. Aan veel van die paaltjes hangen een soort rode armbanjes en ligt er geld op de plek zelf om respect te betuigen.

Een plek in het bijzonder had veel rode armbanjes en deze hingen ook in een boom. Deze boom wordt de babyboom genoemd omdat, en ik word er weer verdrietig van als ik het opschrijf, hier heel veel kinderen op een gruwelijke manier zijn vermoord. Wanneer de meiden van de groep hun meegebrachte armbanjes in de boom hangen kan ik het niet drooghouden en ik ben niet de enige. Na de rondleiding had ik de behoefte om even alleen te zijn en ook hierin was ik niet de enige. Dan is het fijn om met een groep te reizen, deze ervaring en onze emoties hebben we met elkaar kunnen delen.

Met de tuktuk weer terug naar de stad en die rit door het platte land is dan wel weer heel bijzonder. Langs de voorbereidingen van een bruilofstfeest dat in het midden van een dorp in een tent langs de grote weg wordt gehouden. Over een moderne goed geasfalteerde tweebaans weg langs dure huizen die gebouwd worden en bouwvallige golfplaat huisjes. Enorme bergen rotzooi overal, blijkbaar vuilnis wat niet wordt opgehaald. Opvallend is het wel dat het voornamelijk plastic is wat er ligt. Scooters, vrachtwagens, fietsers onze tuktuks en verder alles wat je kunt bedenken wat er op diezelfde weg rijdt. Het helpt wel om te relativeren.

De laatste avond bij friends in de stad wat gegeten en nog wat zitten borrelen met mede reisgenoten op het dakterras van het hotel. Morgen vertrekken we naar huis.